Υπερθυρεοειδισμός

Πληροφοριακά Στοιχεία

Τελευταία ενημέρωση : Τετάρτη, 31 Αυγούστου 2016 08:57

Ο υπερθυρεοειδισμός αναπτύσσεται όταν ο οργανισμός εκτίθεται σε υπερβολικές ποσότητες θυρεοειδικών ορμονών. Αυτή η διαταραχή εμφανίζεται σε σχεδόν ένα τοις εκατό όλων των Ελλήνων και πλήττει τις γυναίκες 5 έως 10 φορές πιο συχνά από τους άνδρες. Στην πιο ήπια μορφή του, ο υπερθυρεοειδισμός είναι ασυμπτωματικός. Πιο συχνά, όμως, τα συμπτώματα είναι ενοχλητικά ή ακόμη και απειλητικά για τη ζωή.

Ποιες είναι οι αιτίες του υπερθυρεοειδισμού;

Νόσος Graves:

Πήρε αυτό το όνομά από τον ιρλανδό γιατρό Robert Graves. Είναι μια αυτοάνοση διαταραχή που συχνά οδηγεί σε διόγκωση του θυρεοειδούς και υπερθυρεοειδισμό. Σε ορισμένους ασθενείς μπορεί να αναπτυχθεί πρήξιμο των μυών και άλλων ιστών γύρω από τα μάτια, προκαλώντας προπέτεια των ματιών (εξόφθαλμο), δυσφορία ή διπλωπία. Όπως και άλλα αυτοάνοσα νοσήματα, ο νόσος αυτή τείνει να προσβάλει πολλαπλά μέλη της οικογένειας. Είναι πολύ πιο συχνή στις γυναίκες παρά στους άνδρες και έχει την τάση να εμφανίζεται σε νεότερους ασθενείς.

Θυρεοειδίτιδα μετά τον τοκετό:

5 έως 10 τοις εκατό των γυναικών αναπτύσσουν ήπιο έως μέτριο υπερθυρεοειδισμό μέσα σε μερικούς μήνες μετά από τον τοκετό. Ο υπερθυρεοειδισμός σε αυτή την κατάσταση συνήθως διαρκεί για περίπου ένα με δύο μήνες. Συχνά ακολουθεί υποθυρεοειδισμός για αρκετούς μήνες, αλλά οι περισσότερες γυναίκες θα ανακτήσουν τελικά φυσιολογική λειτουργία του θυρεοειδούς. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ωστόσο, ο θυρεοειδής αδένας δεν επουλώνεται και έτσι ο υποθυρεοειδισμός γίνεται μόνιμος και απαιτεί την διά βίου υποκατάσταση με θυρεοειδικές ορμόνες. Αυτή η κατάσταση μπορεί να συμβεί και πάλι με τις επόμενες εγκυμοσύνες.

Σιωπηλή θυρεοειδίτιδα:

Είναι μια κατάσταση παρόμοια με την θυρεοειδίτιδα μετά τον τοκετό και χαρακτηρίζεται από παροδικό (προσωρινό) υπερθυρεοειδισμό αλλά δεν σχετίζεται με την εγκυμοσύνη. Αυτή η νόσος δεν συνοδεύεται από πόνο στον θυρεοειδή αδένα (και γι’ αυτό ονομάζεται σιωπηλή).

Υποξεία θυρεοειδίτιδα:

Αυτή η κατάσταση συνήθως ακολουθεί μετά από μια ιογενή λοίμωξη του ανωτέρου αναπνευστικού και χαρακτηρίζεται από επώδυνη, φλεγμονώδη διόγκωση του θυρεοειδούς αδένα, η οποία έχει ως αποτέλεσμα την απελευθέρωση μεγάλων ποσοτήτων θυρεοειδικών ορμονών στο αίμα με αποτέλεσμα την πρόκληση υπερθυρεοειδισμού. Ευτυχώς, αυτή η κατάσταση συνήθως υποχωρεί αυτόματα. Ο θυρεοειδής συνήθως επουλώνεται αυτόματα μετά από λίγους μήνες, αλλά συχνά αφού πρώτα μεσολαβήσει μια προσωρινή περίοδο χαμηλής παραγωγής ορμονών (υποθυρεοειδισμός).

Τοξική πολυοζώδη βρογχοκήλη:

Χαρακτηρίζεται από την παρουσία πολλαπλών οζιδίων στο θυρεοειδή που παράγουν μεγάλη ποσότητα θυρεοειδικών ορμονών, προκαλώντας υπερθυρεοειδισμό. Τυπικά διαγιγνώσκεται σε ασθενείς ηλικίας άνω των 50 ετών και είναι αρκετά πιθανό να προκαλέσει καρδιακή αρρυθμία. Σε πολλές περιπτώσεις, ο ασθενής παρουσίαζε την βρογχοκήλη για πολλά χρόνια προτού να γίνει υπερθυρεοειδικός.

Τοξικός μονήρης όζος:

Χαρακτηρίζεται από την παρουσία ενός μόνο υπερλειτουργικού όζου (θερμός όζος) στο θυρεοειδή ο οποίος παράγει περισσότερη ποσότητα θυρεοειδικών ορμονών από αυτή που έχει ανάγκη ο οργανισμός και οδηγεί σε υπερθυρεοειδισμό. Αυτή η διαταραχή δεν είναι οικογενής.

Υπερβολική πρόσληψη ιωδίου:

Διάφορες πηγές με υψηλές συγκεντρώσεις ιωδίου, όπως δισκία (π.χ. η αμιωδαρόνη - Angoron = φάρμακο που χρησιμοποιείται για τη θεραπεία ορισμένων προβλημάτων του καρδιακού ρυθμού), φύκια, ορισμένα αποχρεμπτικά, σκιαγραφικές ουσίες που χρησιμοποιούνται σε απεικονιστικές μεθόδους (π.χ. στην αξονική τομογραφία) μπορεί περιστασιακά να προκαλέσουν υπερθυρεοειδισμό σε ασθενείς που είναι επιρρεπείς σε αυτό.

Υπερδοσολογία φαρμάκων με θυρεοειδικές ορμόνες:

Οι ασθενείς που λαμβάνουν υπερβολική δόση θεραπείας υποκατάστασης θυροξίνης μπορεί να αναπτύξουν υπερθυρεοειδισμό. Η επάρκεια της δοσολογία της θεραπείας υποκατάστασης με θυροξίνη θα πρέπει να αξιολογείται από τον θεράποντα ιατρό τους τουλάχιστον μία φορά κάθε έτος και οι ασθενείς δεν πρέπει ποτέ από μόνοι τους να λαμβάνουν "έξτρα" δόσεις.

Ποια είναι τα σημάδια και τα συμπτώματα του υπερθυρεοειδισμού;

Όταν αναπτύσσεται ο υπερθυρεοειδισμός συνήθως είναι παρούσα μια βρογχοκήλη (διεύρυνση του θυρεοειδούς) και μπορεί να σχετίζεται με ορισμένα ή πολλά από τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:
• Γρήγορος καρδιακός ρυθμός, συχνά περισσότερο από 100 παλμούς ανά λεπτό.
• Ανησυχία, οξυθυμία.
• Τρόμος των χεριών.
• Απώλεια βάρους, ενώ η λήψη τροφής είναι ίδια ή και περισσότερη από την συνηθισμένη.
• Δυσανεξία στις υψηλές θερμοκρασίες και αυξημένη εφίδρωση (ζεστές και υγρές παλάμες).
• Απώλεια των μαλλιών του τριχωτού της κεφαλής.
• Εύθραυστα νύχια.
• Μυϊκή αδυναμία, ιδιαίτερα στα μπράτσα και στους μηρούς.
• Διαταραχές κενώσεων με συχνές διαρροϊκές κενώσεις.
• Διαταραχές έμμηνου ρύσεως.
• Αυξημένη πιθανότητα αποβολής.
• Οφθαλμοπάθεια Grave’s με ή χωρίς εξόφθαλμο (προεξοχή των ματιών) και με ή χωρίς διπλή όραση.
• Ακανόνιστος καρδιακός ρυθμός, ιδιαίτερα σε ασθενείς ηλικίας άνω των 60 ετών.
• Επιταχυνόμενη απώλεια ασβεστίου από τα οστά, η οποία αυξάνει τον κίνδυνο οστεοπόρωσης και καταγμάτων.

Πώς διαγιγνώσκεται ο υπερθυρεοειδισμός;

Μερικές φορές ένας γενικός γιατρός ή ένας παθολόγος μπορεί να διαγνώσει και να θεραπεύσει την αιτία του υπερθυρεοειδισμού, αλλά συχνά είναι απαραίτητη η βοήθεια από έναν ενδοκρινολόγο, δηλαδή τον γιατρό που ειδικεύεται στη διαχείριση των ασθενειών του θυρεοειδούς. Τα χαρακτηριστικά συμπτώματα και τα φυσικά σημάδια της νόσου μπορεί να ανιχνευθούν από έναν εκπαιδευμένο ιατρό. Επιπλέον, υπάρχει εργαστηριακός έλεγχος που χρησιμοποιείται για να επιβεβαιωθεί η διάγνωση και να προσδιοριστεί η αιτία.

Εργαστηριακός έλεγχος:

TSH (θυρεοτροπίνη):

Τα χαμηλά επίπεδα της TSH στο αίμα είναι ο πιο ακριβής δείκτης του υπερθυρεοειδισμού. Η υπόφυση διακόπτει την παραγωγή αυτής της ορμόνης, όταν ο θυρεοειδής αδένας υπερπαράγει έστω και λίγο τις θυρεοειδικές ορμόνες. Εάν τα επίπεδα της TSH είναι χαμηλά, είναι πολύ σημαντικό επίσης να ελέγξετε τα επίπεδα των θυρεοειδικών ορμονών για να επιβεβαιωθεί η διάγνωση του υπερθυρεοειδισμού.

FT4 και FT3 (ελεύθερη θυροξίνη και τριιωδοθυρονίνη):

Όταν ο υπερθυρεοειδισμός αναπτύσσεται, τα επίπεδα της FT4 και της FT3 αυξάνονται (αν και μπορούν να εξακολουθήσουν να εμπίπτουν στο φυσιολογικό εύρος για το γενικό πληθυσμό = υποκλινικός υπερθυρεοειδισμός).

Υπερηχογράφημα θυρεοειδούς:

Είναι απαραίτητο για την διαφοροδιάγνωση της αιτίας του υπερθυρεοειδισμού. Η απουσία π.χ. όζων στον θυρεοειδή αποκλείει το ενδεχόμενο τοξικής οζώδης ή πολυοζώδης θυρεοειδοπάθειας.

TSI (ανοσοσφαιρίνη που διεγείρει τον θυρεοειδή):

Μια ουσία που βρίσκεται συχνά στο αίμα όταν η αιτία του υπερθυρεοειδισμού είναι η νόσος Graves.

Σπινθηρογράφημα θυρεοειδούς:

Είναι μια εξέταση που ελέγχει την ποσότητα αλλά και την διανομή του σεσημασμένου τεχνητίου που ο θυρεοειδής αδένας μπορεί να συλλέξει. Παρέχει χρήσιμες πληροφορίες για τον προσδιορισμό της αιτίας του υπερθυρεοειδισμού και τελικά, για την θεραπεία του.

Πώς αντιμετωπίζεται ο υπερθυρεοειδισμός;

Η κατάλληλη διαχείριση του υπερθυρεοειδισμού απαιτεί προσεκτική αξιολόγηση και συνεχή φροντίδα από ιατρό με εμπειρία στη θεραπεία αυτής της πολύπλοκης κατάστασης. Πριν από την ανάπτυξη των σημερινών θεραπευτικών μέσων, το ποσοστό των θανάτων από σοβαρό υπερθυρεοειδισμό ήταν πολύ υψηλό (έως και 50%). Στην σημερινή εποχή είναι διαθέσιμες αρκετές και αποτελεσματικές θεραπείες ενώ με την κατάλληλη διαχείριση, ο θάνατος από υπερθυρεοειδισμό είναι εξαιρετικά σπάνιο φαινόμενο. Η απόφαση για το ποια είναι η καλύτερη θεραπεία εξαρτάται από το τι προκάλεσε τον υπερθυρεοειδισμό, από την σοβαρότητά του αλλά και από άλλες καταστάσεις.

Τα αντιθυρεοειδικά φάρμακα:

Στην Ελλάδα, τρία φάρμακα είναι διαθέσιμα για τη θεραπεία του υπερθυρεοειδισμού: προπυλθειοουρακίλη (π.χ. Prothuril), μεθιμαζόλη (π.χ. Unimazole) και καρβιμαζόλη (π.χ. Thyrostat). Εκτός από τo 1ο τρίμηνο της εγκυμοσύνης, προτιμάται η μεθιμαζόλη ή η καρβιμαζόλη, επειδή η προπυλθειοουρακίλη μπορεί, αν και σπάνια, να προκαλέσει σημαντική βλάβη του ήπατος. Αυτά τα φάρμακα ελέγχουν τον υπερθυρεοειδισμό αναστέλλοντας την παραγωγή και την απελευθέρωση των θυρεοειδικών ορμονών. Μπορεί να χρειαστούν αρκετοί μήνες για την ομαλοποίηση των επιπέδων των ορμονών του θυρεοειδούς. Μερικοί ασθενείς με υπερθυρεοειδισμό που οφείλεται στη νόσο του Graves παρουσιάζουν μια αυθόρμητη ή φυσική ύφεση του υπερθυρεοειδισμού μετά από μια πορεία 12 έως 18 μηνών θεραπείας με αυτά τα φάρμακα και τότε μπορεί να γίνει διακοπή των αντιθυρεοειδικών φαρμάκων. Αυτός είναι και ο λόγος που στην αντιμετώπιση της νόσου Graves πλεονεκτεί η αγωγή με αντιθυρεοειδικά σε σχέση με τις άλλες μεθόδους αντιμετώπισης του υπερθυρεοειδισμού (ραδιενεργό ιώδιο, χειρουργική αντιμετώπιση) οι οποίες συχνά προκαλούν μόνιμη υποδραστηριότητα του θυρεοειδούς (υποθυρεοειδισμό). Δυστυχώς, σε μερικούς ανθρώπους με νόσο Graves η ύφεση είναι μόνο προσωρινή και μπορεί να εμφανιστεί υποτροπή του υπερθυρεοειδισμού μετά από αρκετούς μήνες ή και χρόνια διακοπής του φαρμάκου γι’ αυτό απαιτείται τακτικός έλεγχος της θυρεοειδικής λειτουργίας.
Τα αντιθυρεοειδικά φάρμακα μπορεί να προκαλέσουν αλλεργική αντίδραση σε περίπου 5% των ασθενών που τα χρησιμοποιούν. Αυτό συμβαίνει συνήθως κατά τη διάρκεια των έξι πρώτων εβδομάδων της θεραπείας. Μια τέτοια αντίδραση συχνά περιλαμβάνει δερματικές βλάβες (εξάνθημα ή κνίδωση) αλλά μετά τη διακοπή του φαρμάκου, τα συμπτώματα υποχωρούν μέσα σε μία έως δύο εβδομάδες και δεν υπάρχει μόνιμη βλάβη.
Μια πιο σοβαρή αλλά πιο σπάνια παρενέργεια (εμφανίζεται περίπου μόνο σε ένα στους 250-500 ασθενείς) κατά τη διάρκεια των πρώτων τεσσάρων έως οκτώ εβδομάδων θεραπείας, είναι μια ταχεία μείωση των λευκών αιμοσφαιρίων στην κυκλοφορία του αίματος. Αυτό θα μπορούσε να αυξήσει την ευαισθησία σε κάποια σοβαρή λοίμωξη. Τα συμπτώματα όπως πονόλαιμος, λοίμωξη ή πυρετός θα πρέπει να αναφέρονται αμέσως στο γιατρό σας και θα πρέπει να γίνει άμεσα έλεγχος των λευκών αιμοσφαιρίων. Σχεδόν σε κάθε περίπτωση, όταν ένα άτομο σταματήσει να χρησιμοποιεί το φάρμακο, ο αριθμός λευκών αιμοσφαιρίων, μετά από 2 εβδομάδες, επανέρχεται στο κανονικό. Πολύ σπάνια τα αντιθυρεοειδικά φάρμακα μπορεί να προκαλέσουν σοβαρό πρόβλημα στο ήπαρ (κυρίως η προπυλοθειοουρακίλη), το οποίο μπορεί εύκολα να ανιχνευθεί με παρακολούθηση εργαστηριακών εξετάσεων αίματος ή άλλα προβλήματα που χαρακτηρίζονται από πόνο στις αρθρώσεις ή / και οίδημα. Θα πρέπει να επικοινωνήσετε με τον γιατρό σας εάν υπάρχει κιτρίνισμα του δέρματος (ίκτερος), πυρετός, απώλεια όρεξης ή κοιλιακό άλγος.

Θεραπεία με ραδιενεργό ιώδιο:

Το ιώδιο είναι ένα σημαντικό συστατικό για την παραγωγή των θυρεοειδικών ορμονών. Κάθε μόριο θυρεοειδικής ορμόνης περιέχει τέσσερα (Τ4) ή τρία (Τ3) μόρια ιωδίου. Δεδομένου ότι οι περισσότεροι υπερδραστήριοι θυρεοειδείς αδένες είναι αρκετά «πεινασμένοι» για το ιώδιο, χορηγώντας ραδιενεργό ιώδιο ο θυρεοειδής μπορεί καταστραφεί. Το ραδιενεργό ιώδιο χορηγείται από το στόμα, συνήθως σε μορφή κάψουλας, και απορροφάται γρήγορα από το έντερο. Στη συνέχεια εισέρχεται στα κύτταρα του θυρεοειδούς από την κυκλοφορία του αίματος και τα καταστρέφει σταδιακά. Η μέγιστη δράση συνήθως σημειώνεται μέσα σε τρεις έως έξι μήνες.
Δεν είναι δυνατόν να καταστραφεί "ακριβώς η σωστή ποσότητα" του άρρωστου θυρεοειδούς αδένα ώστε να επακολουθήσει ευθυρεοειδισμός, δεδομένου ότι το ραδιενεργό ιώδιο προκαλεί βλάβη σε όλα τα κύτταρα του θυρεοειδούς. Ως εκ τούτου, οι περισσότεροι ενδοκρινολόγοι προσπαθούν να καταστρέψουν όλο το θυρεοειδή με μία μόνο δόση ραδιενεργού ιωδίου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη υποθυρεοειδισμού, ο οποίος διορθώνεται εύκολα με την δια βίου καθημερινή χρήση από του στόματος θεραπείας ορμονικής υποκατάστασης με δισκία θυροξίνης. Αν και γίνονται προσπάθειες για να υπολογιστεί η σωστή δόση του ραδιενεργού ιωδίου για κάθε ασθενή ξεχωριστά, υπάρχουν φορές που δεν διορθώνεται ο υπερθυρεοειδισμός, ιδιαίτερα αν ο ασθενής παρουσιάζει μεγάλη βρογχοκήλη και τότε μία δεύτερη δόση ραδιενεργού ιωδίου είναι απαραίτητη.
Χιλιάδες ασθενείς έχουν λάβει θεραπεία με ραδιενεργό ιώδιο, συμπεριλαμβανομένου και του πρώην προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών Τζορτζ Μπους και την σύζυγό του, Μπάρμπαρα. Η θεραπεία είναι πολύ ασφαλής, απλή και αποτελεσματική.

Η χειρουργική αφαίρεση του θυρεοειδούς:

Αν και σπάνια χρησιμοποιείται πια ως η προτιμώμενη θεραπευτική αγωγή για την αντιμετώπιση του υπερθυρεοειδισμό λόγω Graves, με σκοπό την απομάκρυνση του μεγαλύτερου μέρους του θυρεοειδούς αδένα μπορεί περιστασιακά να συνιστάται σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως σε μια έγκυο γυναίκα με σοβαρή μη ελεγχόμενη με φάρμακα νόσο, στην οποία δεν συστήνεται η λήψη ραδιοϊωδίου διότι δεν είναι ασφαλές για το μωρό. Ωστόσο σε περιπτώσεις με μεγάλα τοξικά αδενώματα η σε μεγάλες τοξικές βρογχοκήλες είναι ενδεχομένως ο καλύτερος θεραπευτικός τρόπος αντιμετώπισης. Η χειρουργική επέμβαση συνήθως οδηγεί σε μόνιμο υποθυρεοειδισμό και η δια βίου θεραπεία υποκατάστασης με δισκία θυροξίνης είναι απαραίτητη.

Άλλες θεραπείες:

Μπορεί να χρησιμοποιηθεί προσωρινά ένα φάρμακο της κατηγορίας των β-αδρενεργικών αναστολέων (τα οποία μειώνουν τις επιδράσεις στην καρδιά της περίσσειας των θυρεοειδικών ορμονών) για τον έλεγχο των συμπτωμάτων. Σε περιπτώσεις όπου ο υπερθυρεοειδισμός προκαλείται από θυρεοειδίτιδα ή υπερβολική κατάποση είτε ιωδίου είτε θυρεοειδικών ορμονών η λήψη β-αδρενεργικών αναστολέων μπορεί να είναι το μόνο είδος θεραπείας που απαιτείται.
Σταγόνες ιωδίου μπορεί να χορηγηθούν στην περίπτωση σοβαρού υπερθυρεοειδισμού ή πριν την χειρουργική επέμβαση για την αντιμετώπιση της νόσου του Graves.

Νικόλαος Βάλβης Ενδοκρινολόγος Διαβητολόγος στην περιοχή της Λάρισας.