ΘΥΡΕΟΕΙΔΗΣ

Ο θυρεοειδής αδένας είναι ένας μικρός, σε σχήμα πεταλούδας αδένας που βρίσκεται στη βάση του λαιμού, ακριβώς κάτω από το μήλο του Αδάμ.

Αν και σχετικά μικρός, ο θυρεοειδής αδένας παίζει τεράστιο ρόλο στο σώμα μας, επηρεάζοντας τη λειτουργία πολλών και σημαντικών οργάνων του σώματος, όπως την καρδιά, τον εγκέφαλο, το συκώτι, τα νεφρά και το δέρμα. Η διασφάλιση ενός υγιή θυρεοειδή αδένα, ο οποίος λειτουργεί σωστά, είναι ζωτικής σημασίας για τη συνολική ευεξία του σώματος.

Πώς λειτουργεί ο θυρεοειδής αδένας

Σκεφτείτε το θυρεοειδή σας, όπως μια μηχανή αυτοκινήτου που δίνει το ρυθμό με τον οποίο λειτουργεί το σώμα σας. Ένας κινητήρας παράγει την απαιτούμενη ποσότητα ενέργειας για ένα αυτοκίνητο ώστε να κινηθεί σε μια ορισμένη ταχύτητα. Κατά τον ίδιο τρόπο, ο θυρεοειδής αδένας σας κατασκευάζει αρκετή ποσότητα θυρεοειδικών ορμονών για να προτρέψει τα κύτταρά σας να εκτελούν τη λειτουργία τους με ένα ορισμένο ρυθμό.
Ακριβώς όπως ένα αυτοκίνητο δεν μπορεί να παράγει ενέργεια χωρίς βενζίνη, ο θυρεοειδής σας χρειάζεται καύσιμα για την παραγωγή των θυρεοειδικών ορμονών. Το καύσιμο είναι το ιώδιο. Το ιώδιο προέρχεται από τη διατροφή σας και βρίσκεται στο ιωδιούχο επιτραπέζιο αλάτι, στα θαλασσινά, στο ψωμί, στο γάλα και σε άλλες τροφές. Ο θυρεοειδής σας εξάγει αυτό το αναγκαίο συστατικό από το αίμα σας (όπου κυκλοφορεί μετά την απορρόφηση των τροφών) και το χρησιμοποιεί για να κάνει δύο είδη θυρεοειδικών ορμονών: τη θυροξίνη, που ονομάζεται επίσης Τ4 επειδή περιέχει τέσσερα άτομα ιωδίου, και την τριιωδοθυρονίνη, ή Τ3, η οποία περιέχει τρία άτομα ιωδίου. Η Τ3 παράγεται από την Τ4 όταν ένα άτομο ιωδίου έχει αφαιρεθεί, μια μετατροπή που λαμβάνει χώρα ως επί το πλείστον εκτός του θυρεοειδούς σε όργανα και ιστούς, όπου η Τ3 χρησιμοποιείται περισσότερο, όπως το ήπαρ, τα νεφρά και τον εγκέφαλο.
Μόλις η Τ4 παράγεται, αποθηκεύεται εντός των μικροσκοπικών θυλακίων του θυρεοειδούς. Μερική επίσης Τ3 παράγεται και αποθηκεύεται στον θυρεοειδή. Όταν το σώμα σας χρειάζεται θυρεοειδικές ορμόνες, αυτές εκκρίνονται στο αίμα σας σε ποσότητες που να πληρούν τις μεταβολικές ανάγκες των κυττάρων σας. Η ορμόνη γλιστρά εύκολα εντός των κυττάρων που την έχουν ανάγκη και συνδέεται με ειδικούς υποδοχείς που βρίσκονται στους πυρήνες των κυττάρων.
Η μηχανή του αυτοκινήτου σας παράγει ενέργεια, αλλά εσείς ελέγχεται το πόσο γρήγορα κινείται πιέζοντας το γκάζι. Ο θυρεοειδής χρειάζεται επίσης κάποια καθοδήγηση και την παίρνει από την υπόφυση σας, η οποία βρίσκεται στη βάση του εγκεφάλου σας. Όχι μεγαλύτερη από ένα μπιζέλι, η υπόφυση είναι μερικές φορές γνωστή ως «κύριος αδένας" γιατί ελέγχει τις λειτουργίες του θυρεοειδούς και άλλων αδένων που απαρτίζουν το ενδοκρινικό σύστημα. Η υπόφυση σας στέλνει μηνύματα στο θυρεοειδή αδένα σας, λέγοντάς του πόσες θυρεοειδικές ορμόνες να παράγει. Τα μηνύματα αυτά έρχονται με τη μορφή της θυρεοτρόπου ορμόνης (TSH).
Τα επίπεδα της TSH στο αίμα ανεβαίνουν ή πέφτουν ανάλογα με το αν παράγεται αρκετή ποσότητα θυρεοειδικών ορμονών για να καλύψει τις ανάγκες του σώματός σας. Τα υψηλότερα επίπεδα της TSH κατευθύνουν το θυρεοειδή να παράγει περισσότερες ορμόνες. Αντιστρόφως, τα χαμηλά επίπεδα TSH σηματοδοτούν επιβράδυνση της παραγωγής από το θυρεοειδή.
Η υπόφυση παίρνει την πληροφορία της με διάφορους τρόπους. Είναι σε θέση να διαβάσει και ανταποκρίνεται άμεσα στις ποσότητες της Τ4 που κυκλοφορεί στο αίμα, αλλά ανταποκρίνεται επίσης στον υποθάλαμο, ο οποίος είναι ένα τμήμα του εγκεφάλου που απελευθερώνει τη δική του ορμόνη, την ΤRH. Η TRH διεγείρει την παραγωγή της TSH στην υπόφυση. Αυτό το δίκτυο επικοινωνίας μεταξύ του υποθαλάμου, της υπόφυση, και του θυρεοειδή αδένα αναφέρεται ως υποθαλάμο-υποφύσιο-θυρεοειδικός άξονα (άξονας ΗΡΤ).

Όταν κάτι πάει στραβά

Ο άξονας HPT είναι ένα εξαιρετικά αποτελεσματικό δίκτυο επικοινωνίας. Κανονικά, ο θυρεοειδής εκκρίνει τη σωστή ποσότητα ορμονών ώστε το σώμα σας να λειτουργεί ομαλά. Αν και τα επίπεδα της TSH σε φυσιολογικές συνθήκες παραμένουν σχετικά σταθερά, παρόλα αυτά ανταποκρίνονται σε ελάχιστες αλλαγές των επιπέδων της Τ4.
Όταν εξωτερικές επιρροές, όπως μια ασθένεια, μια βλάβη του θυρεοειδούς ή ορισμένα φάρμακα διαταράξουν την επικοινωνία, ο θυρεοειδής σας ενδέχεται να μην μπορεί να παράγει αρκετή ορμόνη. Αυτό θα επιβραδύνει όλες τις λειτουργίες του σώματός σας, μια κατάσταση γνωστή ως υποθυρεοειδισμός ή υπολειτουργία του θυρεοειδούς. Ο θυρεοειδής σας μπορεί επίσης να παράγει πάρα πολύ ορμόνη διαταράσσοντας την ισορροπία των συστημάτων, μια κατάσταση γνωστή ως υπερθυρεοειδισμός ή υπερδραστηριότητα του θυρεοειδούς. Αυτές οι δύο συνθήκες είναι τα πιο συχνά χαρακτηριστικά μιας υποκείμενης ασθένειας του θυρεοειδούς.
Κατά την εξέταση του θυρεοειδούς, ο γιατρός εξετάζει δύο βασικά ερωτήματα:
Μήπως ο θυρεοειδής αδένας παράγει ανάρμοστα μια ανώμαλη ποσότητα θυρεοειδικών ορμονών;
Μήπως υπάρχει μια δομική αλλαγή στο θυρεοειδή, όπως ένα κομμάτι γνωστό ως όζος ή μια γενικευμένη διεύρυνση του θυρεοειδούς γνωστή ως βρογχοκήλη;
Αν εντοπισθεί ένα από αυτά τα χαρακτηριστικά δεν σημαίνει απαραίτητα ότι και το άλλο είναι παρών, ωστόσο αρκετές φορές οι διαταραχές αυτές του θυρεοειδούς εμφανίζονται μαζί.

Τι είναι ο υποθυρεοειδισμός

Μερικές φορές ο θυρεοειδής αδένας δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του σώματός σας για τις θυρεοειδικές ορμόνες, παρά την αύξηση των επιπέδων της TSH. Καθώς το σώμα σας επιβραδύνει τις λειτουργικές διαδικασίες του (μειώνεται ο μεταβολισμός), μπορεί να αισθάνεστε δυσανεξία στο κρύο, κούραση, ακόμη και κατάθλιψη. Ενδέχεται να αυξηθεί το βάρος σας, ακόμα κι αν τρώτε λιγότερο.
Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για τους οποίους ο θυρεοειδής δεν έχει καλή απόδοση. Για παράδειγμα, αν το σώμα σας δεν παίρνει αρκετό ιώδιο, ο θυρεοειδής σας δεν μπορεί να παράγει αρκετή ορμόνη, αλλά θα προσπαθήσει να απαντήσει με αύξηση των επιπέδων της TSH δουλεύοντας όλο και πιο δύσκολα κάθε φορά. Αυτό μπορεί να προκαλέσει διεύρυνση του θυρεοειδούς σας και να εξελιχθεί σε μια βρογχοκήλη που μοιάζει με μια προεξοχή ή ένα πρήξιμο στο λαιμό σας. Η βρογχοκήλη στο παρελθόν ήταν κοινή, αλλά πια έχει γίνει πολύ λιγότερο συχνή στις ανεπτυγμένες χώρες, λόγω των εμπλουτισμένων τροφίμων με ιώδιο.
Σε άλλες περιπτώσεις, ο θυρεοειδής σας δέχεται επίθεση από το ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού σας. Κανονικά, οι ουσίες που ονομάζονται αντισώματα προστατεύουν τον οργανισμό από τα επικίνδυνα βακτήρια και ιούς. Αλλά σε αυτή την κατάσταση, γνωστή ως θυρεοειδίτιδα Hashimoto, τα αντισώματα σας αντιλαμβάνονται λανθασμένα τον θυρεοειδή σας ως ένα ξένο εισβολέα. Η θυρεοειδίτιδα Hashimoto περιλαμβάνει την παρουσία δύο τύπων αντισωμάτων που ονομάζονται αντι-ΤΡΟ και αντι-TG αντισώματα. Αυτά τα αντισώματα παίζουν ρόλο στην καταστροφή του θυρεοειδούς από το ανοσοποιητικό σύστημα. Με την πάροδο του χρόνου, ο ανυπεράσπιστος θυρεοειδής σας, φλεγμαίνει και γεμίζει μικρές ουλές και εν τέλει παραδίδεται και εκπίπτει. Οι ασθένειες όπως η θυρεοειδίτιδα Hashimoto, οι οποίες προκύπτουν από μια μη φυσιολογική ανοσολογική απάντηση ονομάζονται αυτοάνοσα νοσήματα. Η θυρεοειδίτιδα Hashimoto είναι μια μορφή θυρεοειδίτιδας - μια φλεγμονή του θυρεοειδούς που προκαλεί υποθυρεοειδισμό.

Τι είναι ο υπερθυρεοειδισμός

Μερικές φορές ο θυρεοειδής σας εκκρίνει μεγαλύτερη ποσότητα θυρεοειδικών ορμονών, ακόμη και όταν η υπόφυση σας μπλοκάρει την παραγωγή της TSH, ένα σαφές μήνυμα ότι το σώμα σας έχει αρκετή ποσότητα θυρεοειδικών ορμονών. Ωστόσο, ο θυρεοειδής φαίνεται να αγνοεί την έλλειψη των διεγερτικών σημάτων της υπόφυσης (δηλαδή τη μείωση της TSH) και συνεχίζει να παράγει πάρα πολύ θυρεοειδικές ορμόνες, αυξάνοντας επικίνδυνα τον μεταβολισμό σας και «επιταχύνοντας» τις λειτουργικές διαδικασίες του σώματός σας. Αυτό είναι ο υπερθυρεοειδισμός. Αν πάσχετε από υπερθυρεοειδισμό, μπορεί να παρουσιάζετε ταχυκαρδία, νευρικότητα, ευερεθιστότητα, δυσκολία ύπνου και δυσανεξία στη ζέστη. Επίσης μπορεί να χάσετε βάρος, παρά την καλή όρεξη. Όπως και στον υποθυρεοειδισμό, μπορεί να αναπτύξετε βρογχοκήλη. Στην περίπτωση αυτή, ο θυρεοειδής σας μεγαλώνει επειδή δουλεύει περισσότερο υπερπαράγοντας θυρεοειδικές ορμόνες.
Η τοξική πολυοζώδης βρογχοκήλη είναι η αιτία του υπερθυρεοειδισμού σε πολλούς ανθρώπους άνω των 60 ετών. Αυτό συμβαίνει όταν ο θυρεοειδής διευρύνεται και αναπτύσσει οζίδια, τα οποία είναι ουσιαστικά εξογκώματα από θυρεοειδικά κύτταρα που σχηματίζονται ως μέρος του θυρεοειδούς. Τα οζίδια μπορεί να αναπτυχθούν πλησίον της εξωτερικής επιφάνειας του αδένα όπου ο γιατρός μπορεί να τα ψηλαφήσει κατά τη διάρκεια μιας εξέτασης. Ωστόσο όταν αναπτύσσονται στο εσωτερικό του αδένα, μπορεί να μην είναι δυνατή η εντόπιση τους με την κλινική εξέταση. Η λειτουργία των οζιδίων είναι ανεξάρτητη της φυσιολογικής επικοινωνίας μεταξύ του θυρεοειδούς και της υπόφυσης επειδή παράγουν θυρεοειδικές ορμόνες χωρίς να ελέγχονται από τα επίπεδα της TSH.
Ένας τύπος μονήρους όζου, που ονομάζεται μονήρες τοξικό αδένωμα, προκαλεί υπερθυρεοειδισμό με τον ίδιο τρόπο, υπερπαράγωντας θυρεοειδικές ορμόνες, ανεξάρτητα από τα μηνύματα που εκπέμπει η υπόφυση.
Δεν είναι όλοι οι όζοι του θυρεοειδούς υπερλειτουργικοί (θερμοί όζοι). Υπάρχουν διαφορετικά είδη οζιδίων που μπορεί να κυμαίνονται από το μέγεθος ενός μπιζελιού, ή ακόμη μικρότερα, έως το μέγεθος ενός δαμάσκηνου, ή ακόμη μεγαλύτερα. Τα περισσότερα είναι εντελώς ακίνδυνα και δεν επηρεάζουν τη λειτουργία του θυρεοειδούς. Αυτά περιλαμβάνουν τα οζίδια που περιέχουν υγρό και ονομάζεται κύστεις και τα αδενώματα, τα οποία είναι συμπαγή, αλλά εξίσου αβλαβή. Ένα πολύ μικρό ποσοστό των όζων είναι καρκίνος. Αυτά τα οζίδια δεν επηρεάζουν άμεσα τη λειτουργία του θυρεοειδούς και ως εκ τούτου δεν προκαλούν υπερ- ή υπο- λειτουργία του θυρεοειδούς.
Μια άλλη αιτία υπερθυρεοειδισμού είναι η νόσος Graves, μία αυτοάνοση νόσος, που είναι η πιο κοινή αιτία υπερθυρεοειδισμού στην Ελλάδα. Όπως και στη θυρεοειδίτιδα Hashimoto, αντισώματα επιτίθενται στον θυρεοειδή, αλλά στην περίπτωση αυτή διεγείρουν τον θυρεοειδή να υπερπαράγει θυρεοειδικές ορμόνες. Τα είδη των αντισωμάτων που υπάρχουν στη νόσο Graves είναι γνωστά ως αντισώματα έναντι του υποδοχέα της TSH (TRAb), συμπεριλαμβανομένου ενός είδους γνωστού ως ανοσοσφαιρίνες διεγερτικές του θυρεοειδούς (TSIs). Λειτουργούν μιμούμενες την TSH και συνδέονται με τον υποδοχέα της TSH στο θυρεοειδή αδένα διεγείροντας τον να παράγει πολύ μεγάλες ποσότητες της ορμόνης.
Εκτός από τα συμπτώματα του υπερθυρεοειδισμού, μερικοί άνθρωποι με νόσο του Graves αναπτύσσουν θυρεοειδική οφθαλμοπάθεια. Τα χαρακτηριστικά της ποικίλλουν από περίπτωση σε περίπτωση και μπορεί να χαρακτηρίζεται από περικογχικό οίδημα (οίδημα βλεφάρων), εξόφθαλμο, ερύθημα των επιπεφυκότων (κόκκινα μάτια), ανάσπαση των άνω βλεφάρων (ευρέως ανοικτά βλέφαρα), λαγόφθαλμό (αδυναμία πλήρους κλεισίματος των βλεφάρων) και διπλωπία. Στην πιο σοβαρή μορφή του μπορεί να οδηγήσει σε μείωση της οπτικής οξύτητας.

Συχνές Ερωτήσεις

Πόσο συχνή είναι η νόσος του θυρεοειδούς

Η θυρεοειδική νόσος είναι πιο κοινή από το διαβήτη ή την καρδιακή νόσο. Περισσότεροι από 1 εκατομμύριο Έλληνες πάσχουν από κάποια ασθένεια του θυρεοειδούς και τουλάχιστον μισοί από αυτούς δεν το γνωρίζουν. Οι γυναίκες έχουν πέντε φορές περισσότερες πιθανότητες από τους άνδρες να νοσήσουν από υποθυρεοειδισμό (όταν ο αδένας δεν παράγει αρκετή ορμόνη του θυρεοειδούς). Η προχωρημένη ηλικία επίσης είναι ένας παράγοντας κινδύνου για υποθυρεοειδισμό.

Πόσο σημαντικός είναι ο θυρεοειδής για την γενική μου ευεξία

Ο θυρεοειδής αδένας παράγει τις θυρεοειδικές ορμόνες, οι οποίες ελέγχουν ουσιαστικά κάθε κύτταρο, ιστό και όργανο στο σώμα. Αν θυρεοειδής σας δεν λειτουργεί σωστά, μπορεί να παράγει πάρα πολύ ποσότητα θυρεοειδικών ορμονών, οι οποίες προκαλούν την «επιτάχυνση» των συστημάτων του σώματος (υπερθυρεοειδισμός). Αντίθετα μπορεί να παράγει πολύ λίγη ποσότητα ορμονών και να προκαλέσει «επιβράδυνση» των συστημάτων του σώματος (υποθυρεοειδισμός).
Η μη ελεγχόμενη νόσος του θυρεοειδούς μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένα επίπεδα χοληστερόλης και επακόλουθη καρδιακή νόσο, καθώς και στειρότητα και οστεοπόρωση. Έρευνες δείχνουν επίσης ότι υπάρχει μία ισχυρή γενετική σύνδεση μεταξύ των αυτοάνοσων ασθενειών του θυρεοειδούς και άλλων αυτοάνοσων νοσημάτων, (όπως ο διαβήτη τύπου 1, κάποιες αρθρίτιδες και αναιμίες).

Πώς μπορείτε να γνωρίζετε εάν έχετε πρόβλημα με το θυρεοειδή

Κατ' αρχάς, πρέπει γνωρίζεται τα συμπτώματα και τους παράγοντες κινδύνου των νοσημάτων του θυρεοειδούς. Δεδομένου ότι πολλά συμπτώματα μπορεί να κρύβονται ή να μιμηθούν άλλες ασθένειες και συνθήκες, ο καλύτερος τρόπος να μάθετε με βεβαιότητα είναι να ζητήσετε από το γιατρό σας έναν έλεγχο της TSH, μια απλή εξέταση αίματος για να ελέγξετε την κατάσταση του θυρεοειδούς αδένα σας. Επίσης εάν κατά την ψηλάφηση του λαιμού σας εντοπίσετε κάποια διόγκωση απευθυνθείτε στο γιατρό σας. Επειδή η νόσος του θυρεοειδούς συνυπάρχει συχνά σε περισσότερα μέλη της ίδιας οικογένειας, οι εξέταση των μελών της οικογένειάς ενός ασθενή με θυρεοειδική νόσο μπορεί να αποκαλύψει και άλλα άτομα με προβλήματα του θυρεοειδούς.

Ποιοι είναι μερικοί από τους λόγους για να ζητήσετε μια εξέταση του θυρεοειδούς

• Οικογενειακό ιστορικό: Εάν έχετε ένα συγγενή πρώτου βαθμού (γονέας, αδελφός ή παιδί) με νόσο του θυρεοειδούς, θα επωφεληθείτε από την αξιολόγηση του θυρεοειδούς σας. Οι γυναίκες είναι πολύ πιο πιθανό να έχουν κάποια θυρεοειδική νόσο από ότι οι άνδρες.
• Συνταγογραφούμενα φάρμακα: Αν παίρνετε λίθιο ή αμιωδαρόνη, θα πρέπει να γίνει μια εξέταση του θυρεοειδούς.
• Ακτινοθεραπεία στο κεφάλι ή το λαιμό: Αν είχατε οποιαδήποτε από τις ακόλουθες θεραπείες ακτινοβολίας, θα πρέπει να γίνει μια αξιολόγηση του θυρεοειδούς: ακτινοθεραπεία για αμυγδαλές, ακτινοθεραπεία για μια διόγκωση του θύμου αδένα, ακτινοθεραπεία για την ακμή.
• Τσερνομπίλ: Αν ζούσατε κοντά στο Τσερνομπίλ το 1986 όταν συνέβη το πυρηνικό ατύχημα, θα πρέπει να γίνει μια εξέταση του θυρεοειδούς.

Νικόλαος Βάλβης Ενδοκρινολόγος στην περιοχή της Λάρισας